Quy mô và mức độ tham gia:
Theo báo cáo của BloombergNEF (tháng 8/2024), vào năm 2022, tín chỉ carbon từ nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 1% trong tổng số 1,7 tỷ tín chỉ được phát hành trên thị trường tự nguyện toàn cầu. Phần lớn các tín chỉ này là tín chỉ tránh phát thải (ví dụ: giảm sử dụng phân bón), trong khi tín chỉ hấp thụ carbon (như lưu trữ carbon trong đất) chỉ chiếm một phần nhỏ (344.800 trong số 22 triệu tín chỉ nông nghiệp).
Sự tham gia của nông dân vào thị trường này còn rất hạn chế. Một báo cáo của USDA năm 2023 cho thấy 93% nông dân nhận thức được về thị trường tín chỉ carbon, nhưng chỉ 3% thực sự tham gia. Một nghiên cứu khác từ Wang et al. (2024) tại khu vực Trung Tây Mỹ chỉ ra rằng ở mức giá 10-20 USD/tín chỉ, chỉ 3-4% nông dân sẵn sàng thay đổi thực hành, và ngay cả ở mức 40-70 USD, 50% vẫn không muốn tham gia (South Dakota State University).
Các loại tín chỉ carbon trong nông nghiệp:
Tín chỉ carbon nông nghiệp được chia thành hai loại chính:
Tín chỉ tránh phát thải: Được tạo ra từ việc giảm phát thải khí nhà kính, như quản lý phân bón hiệu quả hoặc giảm sử dụng nhiên liệu trong canh tác.
Tín chỉ hấp thụ carbon: Được tạo ra từ việc lưu trữ carbon trong đất hoặc cây trồng, như trồng cây che phủ hoặc áp dụng các phương pháp canh tác tái sinh.
Các phương pháp đo lường phổ biến bao gồm mô hình dựa trên quá trình (như DayCent, DNDC) và lấy mẫu đất định kỳ (mỗi 5 năm theo giao thức của CAR). Tuy nhiên, chi phí đo lường và xác thực có thể chiếm tới 50% chi phí dự án (Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ – USDA).
Các sáng kiến và ví dụ cụ thể
New Zealand: Tiên phong trong định giá phát thải nông nghiệp
New Zealand dự kiến sẽ trở thành quốc gia đầu tiên áp dụng giá cho phát thải nông nghiệp từ năm 2025, với giá được tính trực tiếp tại các trang trại, tách biệt khỏi hệ thống thương mại phát thải hiện có (CarbonCredits.com). Đây là một bước tiến quan trọng, đặc biệt khi nông nghiệp chiếm tỷ lệ lớn trong tổng phát thải khí nhà kính của quốc gia này.
Liên minh Châu Âu: Khung hướng dẫn về việc loại bỏ khí CO₂ và áp dụng nông nghiệp hấp thụ carbon (Carbon Removal and Carbon Farming)
EU sẽ triển khai khung Carbon Removal and Carbon Farming (CRCF) vào năm 2025, nhằm khuyến khích các thực hành nông nghiệp giúp hấp thụ carbon, như cải thiện chất lượng đất và quản lý rừng bền vững (CarbonCredits.com). Khung này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy thị trường tín chỉ carbon trong nông nghiệp tại châu Âu, đồng thời hỗ trợ các mục tiêu khí hậu của EU.
Hoa Kỳ: Đầu tư và chương trình hỗ trợ
Tại Mỹ, USDA đã đầu tư 300 triệu USD từ Đạo luật Giảm Lạm phát (2022) để cải thiện các phương pháp đo lường, giám sát, báo cáo và xác thực phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp (USDA). Ngoài ra, chương trình Quan hệ đối tác vì các mặt hàng nông sản thích ứng với biến đổi khí hậu (Partnerships for Climate-Smart Commodities) khởi động từ năm 2022 với ngân sách 3,1 tỷ USD, hỗ trợ 141 dự án nhằm mở rộng thị trường cho các sản phẩm nông nghiệp thân thiện với khí hậu (South Dakota State University).
USDA cũng đang xem xét thiết lập Chương trình Hỗ trợ Kỹ thuật Khí nhà kính và Xác thực Bên thứ ba để giảm bớt sự nhầm lẫn trên thị trường và hỗ trợ nông dân tham gia. Một chương trình khác được công bố vào tháng 8/2023 tập trung vào việc kết nối các chủ đất rừng nhỏ lẻ và kém ưu thế với thị trường tín chỉ carbon tự nguyện.
Hoạt động của doanh nghiệp
Các công ty lớn đang ngày càng tham gia vào thị trường tín chỉ carbon nông nghiệp.
Ví dụ:
Microsoft: Vào tháng 6/2024, Microsoft đã mua 40.000 tín chỉ carbon dựa trên đất nông nghiệp, cho thấy sự quan tâm của các tập đoàn lớn trong việc bù đắp phát thải thông qua các dự án nông nghiệp.
Các công ty nông nghiệp: Các tập đoàn như Cargill, Yara International, và Kellanova đang triển khai các chương trình carbon, trong khi các công ty khởi nghiệp phát triển công cụ để mở rộng quy mô hấp thụ carbon trong đất (BloombergNEF).
Các dự án quốc tế
Kenya: Dự án Kenya Agricultural Carbon Project (2009-2029) trên 45.000 ha, được tài trợ bởi Quỹ BioCarbon của Ngân hàng Thế giới, là một ví dụ về nỗ lực tạo tín chỉ carbon từ nông nghiệp (IATP). Tuy nhiên, nông dân chỉ nhận được khoảng 1 USD/năm trong 20 năm, với lợi ích chính là tăng năng suất cây trồng, nhưng phụ thuộc vào hóa chất nông nghiệp.
Dự án Mount Elgon (2016-2026): Tại Kenya, dự án này kết hợp nông lâm nghiệp và chăn nuôi bò sữa, được tài trợ bởi Quỹ Livelihoods (Danone, Mars Inc.) và Brookside Africa Ltd (IATP).
Tiềm năng:
Tiềm năng của Nông nghiệp carbon
Theo BloombergNEF, “Nông nghiệp carbon – carbon farming” có thể tạo ra 13,7 tỷ USD tín chỉ carbon mỗi năm vào năm 2050, bao gồm cả tín chỉ tránh phát thải và hấp thụ carbon. Các thực hành này có thể giúp giảm 8,5% phát thải khí nhà kính toàn cầu từ nông nghiệp, cộng thêm 14,5% từ thay đổi sử dụng đất (chủ yếu để đáp ứng nhu cầu lương thực). Hấp thụ carbon trong đất có thể lưu trữ tới 5 tỷ tấn CO₂ tương đương mỗi năm, tương đương khoảng 10% phát thải toàn cầu hàng năm.
Dự báo thị trường tín chỉ carbon
Thị trường tín chỉ carbon toàn cầu được dự báo sẽ tăng trưởng mạnh. Theo CarbonCredits.com (tháng 2/2025), thị trường này có thể đạt 7-35 tỷ USD vào năm 2030 và 45-250 tỷ USD vào năm 2050. Sự tăng trưởng này sẽ tạo cơ hội cho nông nghiệp nếu các thực hành bền vững được tích hợp vào các tiêu chuẩn thị trường.
Các yếu tố thúc đẩy
Cam kết Net-Zero: Các công ty toàn cầu đang tăng cường cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0, dẫn đến nhu cầu tín chỉ carbon tăng cao.
Chính sách hỗ trợ: Các sáng kiến như khung CRCF của EU và chương trình của USDA đang tạo điều kiện thuận lợi cho thị trường.
Công nghệ: Các công nghệ như AI và blockchain đang được sử dụng để tăng cường hiệu quả, minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc trong giao dịch tín chỉ carbon (CarbonCredits.com).
Thách thức:
Thách thức kỹ thuật
Đo lường và xác thực: Đo lường lượng carbon hấp thụ trong đất là một quá trình phức tạp, đòi hỏi các mô hình như DayCent hoặc lấy mẫu đất định kỳ. Chi phí xác thực có thể chiếm tới 50% chi phí dự án (USDA).
Tính lâu dài: Carbon lưu trữ trong đất có thể bị giải phóng trở lại do thời tiết khắc nghiệt hoặc thay đổi phương pháp canh tác, làm giảm hiệu quả của tín chỉ (IATP).
Quy mô dự án: Các dự án nông nghiệp thường có sản lượng carbon thấp (0,25-2 tấn/acre so với 1-6 tấn/acre từ rừng), khiến quy mô dự án cần lớn để khả thi về kinh tế.
Thách thức kinh tế và xã hội
Chi phí giao dịch cao: Nông dân phải chờ 18-24 tháng để nhận thanh toán, và chi phí ban đầu cho việc thay đổi thực hành là rào cản lớn (USDA).
Tác động đến nông dân: Theo IATP, các chương trình tín chỉ carbon có thể gây bất lợi cho nông dân canh tác nhỏ lẻ, hạn chế quyền tự chủ, biến đất nông nghiệp thành khu trồng rừng, hoặc tăng tài chính hóa đất đai. Ví dụ, trong dự án Kenya Agricultural Carbon Project, nông dân chỉ nhận được lợi ích tài chính tối thiểu và phụ thuộc vào hóa chất nông nghiệp.
Công bằng: Các chương trình thường ưu tiên các công ty lớn hoặc nông trại quy mô lớn, khiến nông dân khó tham gia (South Dakota State University).
Một số chuyên gia, như IATP, cho rằng thị trường tín chỉ carbon trong nông nghiệp có thể không mang lại lợi ích khí hậu như kỳ vọng. Các dự án đôi khi chỉ đo lường cường độ carbon thay vì tổng lượng phát thải, dẫn đến việc phát thải tổng thể vẫn tăng. Ngoài ra, các chương trình này có thể củng cố các mô hình nông nghiệp không bền vững thay vì thúc đẩy các giải pháp như nông nghiệp sinh thái.
Một số đề xuất của các tổ chức:
Đề xuất chính sách
IATP đưa ra một số khuyến nghị:
Quốc gia: Không nên phát triển thị trường carbon dựa trên đất đai, thay vào đó tập trung vào chiến lược nông nghiệp sinh thái và quản lý chặt chẽ đóng góp của khu vực tư nhân.
EU: Khung carbon farming của EU nên hỗ trợ chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái, dừng trợ cấp nông nghiệp đơn lẻ, và tăng tài trợ phát triển nông thôn cho nông nghiệp hữu cơ.
UNFCCC: Loại trừ lĩnh vực đất đai khỏi thị trường carbon theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris, đồng thời tăng đóng góp cho Quỹ Khí hậu Xanh và Quỹ Thích ứng để hỗ trợ nông nghiệp sinh thái ở các nước nghèo.
Tiêu chuẩn: Không sử dụng tín chỉ carbon từ các dự án hấp thụ carbon nông nghiệp do tính không chắc chắn và không lâu dài, đồng thời đảm bảo minh bạch và tôn trọng quyền của cộng đồng địa phương.
Hướng đi tương lai:
Để thị trường tín chỉ carbon trong nông nghiệp phát triển bền vững, cần:
Cải thiện công nghệ đo lường: Đầu tư vào các công cụ như AI và blockchain để giảm chi phí và tăng độ chính xác (CarbonCredits.com).
Hỗ trợ nông dân: Tạo các chương trình đơn giản hóa quy trình tham gia và cung cấp hỗ trợ tài chính ban đầu.
Tăng cường minh bạch: Các tiêu chuẩn như của ICVCM -Integrity Council for the Voluntary Carbon Market – Hội đồng Liêm chính cho Thị trường Các-bon Tự nguyện (dự kiến đánh giá 90% thị trường trong năm 2025) cần được áp dụng để đảm bảo chất lượng tín chỉ (CarbonCredits.com).
Tích hợp với mục tiêu khí hậu: Các quốc gia cần cập nhật đóng góp do Quốc gia Tự quyết (NDCs), tích hợp các mục tiêu giảm phát thải nông nghiệp (CarbonCredits.com).
Thị trường tín chỉ carbon trong nông nghiệp toàn cầu đang trong giai đoạn phát triển sơ khai, với nhiều tiềm năng nhưng cũng đối mặt với các thách thức lớn. Các sáng kiến như kế hoạch định giá phát thải nông nghiệp của New Zealand, khung CRCF của EU và các chương trình hỗ trợ của USDA cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng từ chính phủ và doanh nghiệp. Tuy nhiên, để thị trường này phát triển bền vững, cần giải quyết các vấn đề về đo lường, chi phí giao dịch và đảm bảo lợi ích công bằng cho nông dân, đặc biệt là các nông hộ. Với các chính sách và công nghệ phù hợp, thị trường tín chỉ carbon nông nghiệp có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm phát thải khí nhà kính và hỗ trợ phát triển nông nghiệp bền vững.
Leave a Reply